16 марта 2011 г.
Шел, çур енне сĕт йÿнелме тытăнни ял çыннине пăшăрхантарать. Çакă хуçалăхсемшĕн пысăк çухату, инкек. Ара, сутса тунă тупăш выльăхсене тăрантарма та çителĕксĕр. Мĕнле тухмалла кăткăс лару-тăруран; Çивĕч ыйтăва Чăваш ял хуçалăх академийĕнче сÿтсе яврĕç. Ларăва Агропромсоюзăн председателĕ Н.Малов ертсе пычĕ.
«Агро-Инноваци» унитари предприятийĕ сĕтĕн хакне сăнаса-тишкерсе тăрать. Н.Васильев директор каланă тăрăх 2008 çулхи апрельтен пуçласа 2009 çулхи ноябрьччен чĕр таварăн туянас хакĕ 10 тенкĕрен иртмен. Пĕлтĕрхи йывăр çанталăк условийĕсене кура сĕт палăрмаллах хакланнă. Кăçалхи январьте хуçалăхсем тирпейлекен предприятисене литрне 20 тенкĕпе ăсатнă. Çакă выльăхсене тăрантма каякан пысăк тăкаксене саплаштарма пулăшнă темелле, анчах вăхăтлăх кăна-мĕн. Мартра вара каллех 15 тенке çитрĕ вăл. Халăха вара 12-11 тенкĕрен «литршăн» ытла памаççĕ. Выльăх апатне аякран хаклă хакпа турттарнине шута илсен çаратниех мар-ши ку; Чĕр тавар тирпейлекенсем çу енне сĕт яланхилле ытлашшиех пуласса кĕтсе ăна йÿнетни вырăнсăр.
- Кăçал эпир выльăх апачĕ çителĕклĕ хатĕрлеймерĕмĕр, пахалăхĕ те япăхрах. Çавна май ĕне организмĕнчи япаласен ылмашăвĕ пăсăлнă, самăрлăхĕ чакнă. Пăру илесси те япăхланма пултарать. 2011 çулти тĕллев - выльăх-чĕрлĕхе вăй илсе çирĕпленме пулăшасси, кĕтĕве упраса хăварасси, - терĕ Н.Васильев. - Сĕт нумай туса илме йывăртарах. Унăн хăй хаклăхĕ пысăк. Аграрисен, тирпейлекенсен пĕр-пĕрне итлеме, илтме вĕренмелле, сĕт хакĕ тĕлĕшĕпе вăрах вăхăтлăх килĕшÿсем тумалла. Халĕ чи кирли - пуррине упраса хăварасси.
Чĕр тавар йÿнелни хуçалăх кĕсйине палăрмаллах пушатса хăварать. Шупашкар районĕнчи Ленин ячĕллĕ колхозран куллен тăватă тонна сĕт ăсатаççĕ. Укçапа шутласан кашни кун кассăна 70 пин тенкĕ кĕрет темелле. Анчах вăл выльăха тăрантма та çитмест, мĕншĕн тесен кунне 90 пин тенкĕлĕх апат тăкаклаççĕ. Юлашки вăхăтра колхоз тупăш илесси пирки ĕмĕтленмест те темелле. Кассăна кĕрекен усламăн 90 процентне сĕт сутса тунă кунта. Ытти тăкаксене «налук, тÿлевсем, шалу» мĕнпе саплаштармалла?
- Çур акине хатĕрленмелле, анчах мĕнпе? - ыйтать С.Егоров колхоз председателĕ. - Çунтармалли-сĕрмелли материалсене йÿнетнине те вырăнта сисмерĕмĕр.
- Хальхи йывăр лару-тăрăва шута илсе аграрисене патшалăх енчен пулăшмаллах, - палăртрĕ Шупашкар районĕнчи «Приволжский» хуçалăх ертÿçи Г.Егоров. - Пĕр литр сĕт 15-16 тенке çитни пирĕншĕн тăкак. Унăн хăй хаклăхĕ паян 25 тенкĕпе танлашать.
Хуçалăхра мăйракаллă выльăх шутне чакарман-ха, кĕтĕве тăрантарма вара çăмăл мар. Выльăх апатне аякран турттараççĕ, унăн хакĕ çука хăварать паян. Саппасра пур-ха апачĕ, çуркунне çулсене хупсан усă курма тытаççĕ ăна. Ĕнешĕн паракан субсиди халĕ те хуçалăхсене çитейменни пăшăрхантарать. «Укçа кĕтÿ симĕс курăк çине тухсан мар, халĕ кирлĕ», - теççĕ ертÿçĕсем.
«Молочное дело - Шумерля» комбинат акă хуçалăхсене сĕтшĕн маларах тÿлессине пăхса тухма хирĕç мар. В.Тараканов директор чĕр тавар сутакансене вăрах вăхăтлăх килĕшÿпе ĕçлеме хатĕррине те пĕлтерчĕ. Килĕшÿпе сĕте çулталăкĕпех 16 тенкĕпе туянма пултараççĕ. Çакă ял хуçалăх организацийĕсене хаксем чакнă вăхăтра кĕтмен тăкакран хăтарĕ. Тирпейлекен те сĕтсĕр юлмĕ. Мĕншĕн тесен халĕ сутуçăсем 50 пусшăнах ĕçлĕ çыхăнăва татма хатĕр. Республикăран ытти çĕре куллен 70-80 тонна сĕт турттараççĕ. Комбинат вара вырăнти чĕр тавар çителĕксĕррипе ăна ытти регионтан кÿрсе килет. Чăваш Ен хыснинчен субсиди уйăрнă чухне çакна шута илмеллех. Çичĕ юта сĕт ăсатакансемшĕн мĕншĕн бюджетран тăкакланмалла;
Пухăннисем чĕр тавара çирĕплетнĕ хакпа туянма килĕшÿ тăвассипе ĕç ушкăнĕ йĕркелерĕç. Вăл çивĕч ыйтăва татса памашкăн тавлашакан енсене тивĕçтерекен килĕшÿ йышăнасса шанас килет.