06 октября 2010 г.
Пĕтĕм Раççейри халăх çыравĕ çывхарнă май Раççейри Наукăсен Академийĕн Этнологи тата антропологи институчĕн директорĕн çумĕ Владимир Зорин перепиçĕн хăш-пĕр кăткăс самантне уçса парать.
- Эсир 2002 çулхи халăх çыравне хатĕрленсе ирттерес ĕçе хутшăннă, халĕ те айккинче юлмастăр. Иртнĕ çыравпа танлаштарсан хальхинче мĕнле улшăнусем куратăр?
- Кирек мĕнле çыравăн та пĕлтерĕшĕ пысăк. Вăл иртнĕ çыравсен кăтартăвĕсене хальхисемпе танлаштарса пăхма, общество мĕнле аталанса пынине, социаллă юхăмсене курма май парать. Хальхи çырав методологийĕ 2002 çултине çывăх, пĕр пекрех. Паллах, çĕнĕлĕх те пур. Сăмахран, хальхи çыравра чĕлхе пирки ыйтусене тарăн та туллинрех хатĕрленĕ. Унчченхи пек эсир малтан вырăс чĕлхине пĕлнине хуравлатăр, унтан хăвăр пĕлекен ытти чĕлхене те «виççĕ таранччен» кăтартма пултаратăр. Унсăр пуçне тăван чĕлхе çинчен те хуравлама тивĕ.
- Сирĕн институт хăйсем тĕллĕн наци шутласа кăларакансем валли хуравсен тĕрлĕ вариантне хатĕрленĕ. Çĕнĕлĕх интернетра та çивĕч калаçу çуратрĕ. Сăмахран, Çĕпĕрте пурăнакансенчен хăшĕ-пĕри ентешĕсене çыравра «çĕпĕрçĕ» «сибиряк» тесе калама ыйтать. Çакă вырăнти халăхпа - сăмахран, эвенксемпе - пĕр праваллă пулса обществăлла юхăма витĕм кÿме пулăшать имĕш.
- Ман шутпа вĕсем «çĕпĕр çынни», «Мускав çынни», «Петербург çынни» ăнлавсемпе арпаштараççĕ. Çапла калани çын хăш регионтан, хуларан пулнине пĕлтерет. Çырав вара халăха шута илет. Çапах та компьютер валли хуравсен «çĕпĕрçĕ» вариантне те кĕртнĕ. Кун пек хуравсене компьютер вырăссен йышне кĕртет. Çырав вăхăтĕнче çынсен хуравĕсене тишкереççĕ. Çырав кăтартăвĕсене специалистсем, ертÿçĕсем, политиксем тĕпчеççĕ, вĕсем сахал йышлă хăш халăха патшалăхран хушма пулăшу парассине татса параççĕ.
- Наци ыйтăвĕ çивĕч те нумай енлĕ. Тен, çырав хутĕнчен «национальность» ыйтăвне кăларсан çăмăлрах? Мĕнпур граждана американсем е французсем тесе çырнă çĕршывсем те пур мар-им?
- Чăн та, Францире гражданствăна кăна йышăнаççĕ. Америкăн Пĕрлешÿллĕ Штачĕсенче политика урăхларах. Унта американсене, поляксене, вырăссене, афроамерикансене т.ыт.те тĕплĕн шута илеççĕ. Раççейри саккун, политика тата йăла-йĕрке халăхăн этнос уйрăмлăхне шута илме ыйтать. Анчах нацие нимĕнле документра та кăтартмаççĕ. Ачан çуралнă хучĕ çинче кăна сыхланса юлнă вăл. Ăна та пулин ашшĕ-амăшĕ каланипе çырса хураççĕ. Çавăнпа совет тапхăрĕнчи пек халĕ нацилĕхе куллен шута илекен çук. Перепись - нумай нациллĕ çĕршывра этнос карттине тĕпчемелли пĕртен-пĕр çăлкуç. Çавăн пекех перепись нацисен чĕлхи пирки те пĕлме пулăшать. 182 нациллĕ тата 240 ытла чĕлхеллĕ тата диалектлă Раççей Федерацийĕшĕн çакă мĕншĕн кирлине пурте ăнланаççĕ тетĕп. Ку - пирĕн культурăн тĕп пуянлăхĕ.
Уйăха яхăн Раççейри талантлă ÿнерçĕсем тата дизайнерсем Пĕтĕм Раççейри халăх çыра-вĕн талисманне ÿкерессипе ăмăртнă.
Конкурса çĕршывăн тĕрлĕ кĕтесĕнчен «Владивосток, Туапсе, Сыктывкар...» 500 ытла ÿкерчĕк килнĕ.
Конкурса хутшăнакансен шучĕпе перепиçе кăткă, упа, аист, кушак, пыл хурчĕ лайăхрах сăнласа парать-мĕн. Кенгуру, матрешка, осьминог тата тумлă лаша, памперслă пирĕшти ÿкерекенсем те пур. Талисманăн час-часах тĕл пулакан варианчĕ - çăмартаран тухакан чăх чĕппи, çавăн пекех кĕркунне чĕпписене шутлакан чăх.
Ÿнерçĕсем хăйсен сăнарĕсене ятсем парса ăнлантарса параççĕ, вĕсене кăранташсемпе перепись хучĕсем, шут шăрçисем «тыттарнă». Çĕнтерÿçĕсене КР.RU сайтпа усă куракансем, Росстат, «Комсомольская правда» хаçат представителĕсем палăртнă. Çапла вара çырав талисманĕ ăшшăн кулса, аллипе сулса тăракан арçын ача пулса тăчĕ. Ăна Ярославльти Ольга Беляева ÿкернĕ. Жюри шучĕпе вăл çыравăн девизне - «Раççейшĕн кашни шутра» - лайăхрах палăртать. Конкурсăн иккĕмĕш премине Пермьри Анна Дзюба тивĕçнĕ. Вăл сĕнекен талисман - хулана турттаракан улитка.